Aktywizacja zawodowa osób ze schizofrenią paranoidalną
Schizofrenia paranoidalna to najczęściej diagnozowany rodzaj schizofrenii. Przyczyny schizofrenii paranoidalnej nadal pozostają niejasne i nie do końca sprecyzowane. Zakłada się, że choroba może być przekazywana genetycznie. Szacuje się, że zachorowanie na schizofrenię u rodzica zwiększa o 13% prawdopodobieństwo posiadania potomstwa cierpiącego na to samo schorzenie. Schizofrenię paranoidalną mogą powodować również uszkodzenia nici DNA przez liczne czynniki zewnętrzne, głównie przewlekły stres czy traumatyczne przeżycia z okresu dzieciństwa.
Wśród objawów choroby można wyróżnić:
- objawy pozytywne
- występowanie zaburzeń treści myślenia i spostrzegania oraz tzw. formalne zaburzenia myślenia (najczęściej urojenia);
- urojenia to nieprawidłowe treści i sądy, które nie poddają się korekcji mimo pewnych dowodów fałszywości i działają w sposób wyobcowujący osobę chorą ze społeczeństwa;
- urojenia mogą być: prześladowcze, ksobne, zazdrości, odsłonięcia, oddziaływania;
- zaburzenia spostrzegania - najczęściej pseudohalucynacje słuchowe – osoba chora słyszy w swojej głowie, w ciele lub z nieba głos, który komentuje jego zachowanie, obraża go i nakazuje mu dokonywać różnych czynności;
- nieleczone prowadzą do objawów negatywnych;
- objawy negatywne
- obniżony nastrój, spowolnienie psychoruchowe, kłopot z myśleniem abstrakcyjnym, nieprawidłowe odczytywanie i wyrażanie emocji, kłopoty z pamięcią oraz koncentracją, co powoduje dalsze i głębsze wycofywanie się osoby chorej;
- abulia, anhedonia, aspontaniczność, bierność, apatia, zubożenie wypowiedzi, awolicja, spowolnienie ruchowe, mniejsza dbałość o siebie;
- zaburzenia poznawcze
- najczęściej występują zaburzenia koncentracji i uwagi, różnego rodzaju zaburzenia pamięci i inteligencji;
- trudności w zakresie skupiania się na wykonywanych czynnościach, zaplanowania i zorganizowania dnia czy najbliższego tygodnia;
- trudności z zapamiętywaniem;
- zaburzenia afektu
- wiążą się z przeżyciami psychotycznymi (np. urojeniami, halucynacjami) oraz objawami negatywnymi i trudnościami, które z nich wynikają (np. chorobowe wycofanie społeczne i utrata pozycji społecznej/zawodowej czy możliwości dalszego kształcenia) - emocje te są zgodne, adekwatne do realnych sytuacji lub chorobowych przeżyć psychotycznych albo nieadekwatne, niezgodne z przeżywanymi przez chorego treściami i wydarzeniami;
- objawy dezorganizacji psychicznej
- obejmującej proces myślenia (osoba chora ma trudności w zrozumieniu tego, co się wokół niej dzieje - postępowania ludzi, ich wypowiedzi) czy też zachowania chorego (zachowanie dziwaczne, nieadekwatne do sytuacji, chaotyczne).
Przy schizofrenii paranoidalnej leczenie powinno być całościowe. Kluczowa jest świadoma zgoda osoby chorej i chęć podjęcia leczenia. Właściwe leczenie musi być połączeniem zarówno farmakoterapii, jak i psychoterapii. Farmakologia zakłada podawanie leków dobranych indywidualnie do przypadku przez lekarza psychiatrę lub neurologa. Ogromne znaczenie ma psychoterapia – zarówno indywidualna, jak i grupowa. Podczas terapii z psychologiem osoba chora poddawana jest treningowi w wielu aspektach życia codziennego, z dużym naciskiem na życie społeczne. Pomaga to zminimalizować poczucie odosobnienia osoby cierpiącej na schizofrenię i zbliżenia jej do innych ludzi. Bardzo ważne jest również wsparcie od rodziny i osób najbliższych, dające poczucie bliskości i zrozumienia, co bardzo usprawnia proces leczenia.
W związku z tym, aktywność zawodowa osób chorujących na schizofrenię może być czynnikiem wspierającym proces terapeutyczny, zapobiegając wykluczeniu społecznemu i chroniąc przed nawrotami choroby. Trzeba jednak pamiętać, aby stanowisko pracy posiadało odpowiednie charakterystyki, maksymalnie ograniczające czynniki ryzyka nasilenia objawów.
Dla osób chorujących na schizofrenię zaleca się pracę w warunkach bezpiecznych i przewidywalnych, gdzie panuje przyjazna i wyrozumiała atmosfera. Środowisko pracy powinno być bogate w pozytywne wzmocnienia, bez nastawienia na rywalizację i osiąganie określonych wyników. Miejsce pracy powinno zapewniać możliwość skorzystania z przerw w celu regeneracji i odpoczynku. Warto zapewnić więcej czasu na dostosowanie się do zmian – preferowanym sposobem adaptacji wydaje się być stopniowe i spokojne wdrażanie się.
Niezalecana jest praca pod presją czasu i odpowiedzialności, gdzie wymagane jest utrzymywanie stałej, wysokiej koncentracji uwagi oraz sprawny refleks i wysoka reaktywność. Praca powinna być tak zorganizowana, aby pracownik nie odczuwał presji tempa pracy lub obciążenia psychicznego w innej postaci.
Oprócz właściwego leczenia farmakologicznego, psychoterapii oraz wsparcia ze strony środowiska, ważny jest także właściwy styl życia osoby chorej: odpowiednia ilość snu, sposób odżywiania się, aktywność fizyczna. Istotne znaczenie ma dbałość o czas i formę odpoczynku. Ważny jest uregulowany czas snu, unikanie „nieprzespanych nocy” i odpowiednie planowanie różnych czynności, które można wykonać w ciągu dnia.
Sylwia Sztobryn
Psycholog, doradca zawodowy
